از القاب بسیار زیبا و پرمعنای حضرت امام رضا(ع)، لقب «سراج‌الله» است. حضرت ثامن الحجج(ع) که حجت خداوند متعال روی زمین است، همگان را به سوی خدای مهربان فرامی‌خواند و مانند چراغی روشن، بشریت خسته و حیران را به سوی قدرت و دانایی مطلق و ازلی و ابدی دعوت می‌کند و حیات طیبه ابدی را به جهانیان بشارت می‌دهد.

چهارشنبه هر هفته را توفیق پیدا کردیم تا خوانندگان عزیز را میهمان شرح یکی از القاب مبارک امام رضا(ع) کنیم و در گفت‌وگو با علما و اندیشمندان حوزه و دانشگاه، از جام معارف ناب رضوی، جان تشنه خویش را سیراب کنیم. این هفته در محضر استاد حوزه و دانشگاه حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدعلی قاسمی، شرح لقب زیبای «سراج‌الله» را بهره‌مند خواهیم شد. به امید آن که گامی در راستای افزایش معرفت خود نسبت به آن امام هُمام برداریم.

از القاب دلنشین امام رضا(ع) «سراج‌الله» است. درباره معنای این لقب برای خوانندگان رواق توضیحی بفرمایید.

از القاب بسیار زیبا و پرمعنای حضرت امام رضا(ع) لقب «سراج‌الله» است. علامه بزرگوار مجلسی اعلی الله مقامه، وقتی القاب حضرت را می‌شمارد، این لقب را نخستین لقب می‌آورد. «سراج‌الله» بودن از القاب نبی مکرم اسلام(ص) هم هست که در قرآن کریم آمده است. خداوند متعال در خطابش به پیامبر خاتم(ص) در آیات 45 و 46 سوره احزاب می‌فرماید: «یا ایها النبی انا ارسلناک شاهدا و مبشرا و نذیرا و داعیا الی الله و سراجا منیرا». همچنین این لقب از القاب مقدس امام زمان(عج) نیز هست. همچنان که در بخشی از متن زیارت‌نامه حضرت معصومه(س) می‌خوانیم: «اللهم صل علی نورک و سراجک...». دلیل اشتراک این لقب میان حضرت رضا(ع)، رسول خدا(ص) و امام زمان(عج) این است که حضرت ثامن الحجج(ع) و امام زمان(عج) که حجت‌های خداوند متعال روی زمین هستند، مانند پیامبر مکرم اسلام(ص) همگان را به سوی خدای مهربان فرامی‌خوانند و مانند چراغی روشن، بشریت خسته و حیران را به سوی قدرت و دانایی مطلق و ازلی و ابدی دعوت می‌کنند و حیات طیبه ابدی را به جهانیان بشارت می‌دهند.

چه ویژگی خاصی، امام رضا(ع) را ملقب به لقب «سراج‌الله» کرده است؟

سراج‌الله واژه‌ای پرمعناست که اندیشمندان و کاوشگران اقیانوس حکمت را کافی است تا به فکر فرو روند که چه ویژگی خاصی، امام رضا(ع) را ملقب به «سراج‌الله» کرده است؟ سراج دو ویژگی و خصوصیت نور و حرارت دارد. خداوند متعال در آیه 61 سوره فرقان، خورشید را به سراج توصیف کرده است: «تَبارَکَ الَّذی جَعَلَ فِی السَّماءِ بُروجَا وَ جَعَلَ فیها سِراجا وَ قَمَرا مُنیرا» یعنی بزرگوار است خدایی که در آسمان، برج‌هایی نهاد و در آن‌ها، چراغ و ماهی نوربخش قرار داد. همان طور که منظومه مادی کائنات و آفرینش دارای چراغی مثل خورشید است که به آن نور و حرارت می‌بخشد، منظومه انسانیت و بشریت هم چراغی دارد. به واسطه نور و حرارتی که خورشید دارد، طبیعت به مقدار استعداد و ظرفیت خود تغذیه کرده و رشد می‌یابد. همچنین به واسطه اعطای نور و حرارت از طرف پیامبر بزرگوار(ص) و اهل بیت(ع) و به ویژه امام رضا(ع) به معادن وجودی بشر، افراد بشر به مقدار استعداد و ظرفیت خود رشد و کمال یافته و به حیات طیبه ابدی نائل می‌شوند.

آن حضرت که عالم آل محمد(ع) است؛ هم با علمش، هم با اخلاقش و هم پس از شهادت، با مضجعش و با کرامت‌ها و عطایایش همگان را به سوی خداوند فرامی‌خواند و چراغی است که جلو راه سالکان طریقت توحید را روشن و سهل الوصول می‌کند و آن‌ها را به سرمنزل مقصود می‌رساند.

از علت و معنای اضافه شدن کلمه «سراج» به لفظ جلاله «الله» برای خوانندگان بگویید.

به نکته خیلی خوبی اشاره کردید. اضافه شدن کلمه سراج به لفظ جلاله الله از میان اسمای حسنای خداوند متعال دارای معنای بسیار مهم، دقیق و ظریفی است. اهل فن می‌دانند که اضافه گاهی غلبه بخش و گاهی تغییردهنده است. یک چیز مادامی که به چیز دیگری اضافه نشده در حد خود باقی است و از عنوان خود درجه‌ای فراتر نمی‌رود ولی هنگامی که به چیزی اضافه شود، دارای دو حیثیت و جهت می‌شود؛ یکی ذات مضاف و دیگری آنچه به واسطه اضافه شدن پذیرفته است. اکنون در مورد امام رضا(ع) باید ببینیم چه چیزی به سراج بودن امام(ع) اضافه شده است؟

حضرت امام علی بن موسی الرضا(ع) خود چراغ است یعنی روح مقدس و نفس قدسی ایشان، منبع نور و حرارت است. آن حضرت مصداق تام نفس مقدسه‌ای است که در آیه 35 سوره نور به آن اشاره شده است: «یَکادُ زَیتُها یُضی ءُ وَلَولَم تَمسَسُه نارٌ» و وقتی که به لفظ جلاله «الله» اضافه متصل می‌شود، متصف به صفت «نُورٌ عَلی نُورٍ» می‌گردد.

مضاف‌الیه در اینجا، لفظ جلاله «الله» است؛ نه دیگر اسمای حسنای الهی مانند علیم یا رحمن یا رحیم. خصوصیت این لفظ آن است که مستجمع جمیع اسما و صفات حسنای خداوند متعال است. این اضافه مبین این حقیقت و واقعیت است که وجود پربرکت حضرت رضا(ع)، مقام جمع الجمع اسم اعظم و آیت عظمی و حجت کبرای خداوند سبحان است.

با توجه به معنای والای این لقب مقدس، توصیه شما به زائران و مجاوران آن حضرت چیست؟

همان طور که عرض شد، خاصیت سراج و چراغ این است که راه را برای انسان روشن و واضح می‌کند و انسان را به سرمنزل مقصود می‌رساند. اگر کسی در عقاید، در ظلمت و تاریکی قرار دارد اگر گروهی خود را در منجلاب شک و تزلزل گرفتار می‌بینند، اگر جمعی در پیمودن طریق توحید و عرفان ناب دچار انحراف شده‌اند، اگر عده‌ای در مسائل زندگی به مشکل برخورده‌اند، اگر کسانی در ظلمت و تاریکی بداخلاقی غوطه‌ورند، اگر مردمانی در تدبیر معیشت و امور خویش دچار سردرگمی شده‌اند؛ این را باید یقین داشته باشند که سراج‌الله و نوری که آن‌ها را به سوی خداوند متعال و سعادت ابدی می‌رساند و هدایتگری می‌کند، انوار وجودی حضرت رضا(ع) است. چه بسیار متزلزلانی که در محضر عالم آل محمد(ع) شکشان به عین‌الیقین تبدیل شد، چه بسیار گمراهانی که به واسطه نور علم و معرفت آن حضرت، سالک طریق توحید شدند و چه بسیار بیچارگانی که چاره کار خود را در پناهنده شدن به وجود مبارک حضرت رضا(ع) دیدند. باید در همه لحظات زندگی خود، به این سراج‌الله و چراغ هدایت الهی پناهنده شویم که راه نجات همین است. زیارت مضجع نورانی آن حضرت و معرفت به اینکه آن امام همام، چراغ هدایتگر الهی به سوی حیات طیبه ابدی است، به  انسان آرامش می‌بخشد و طمأنینه و اطمینان را برای او به ارمغان می‌آورد.